Tên di sản : Nhà thờ Đỗ Văn Gạo (Đỗ Gạo)
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di sản :
Di sản văn hóa vật thể
Sô quyết định : 2953/QĐ - UBND
Giới thiệu
Theo lời kể của các cụ trong dòng họ thì nhà thờ Đỗ Văn Gạo trước đây được xây dựng quy mô có mặt bằng kiến trúc chữ Đinh (J), gồm 1 gian Hậu cung và 3 gian Tiền đường bốn mái cong, vật liệu vì kèo bằng gỗ, kiến trúc “chồng rường kẻ bẩy”. Phía trước là sân nhà thờ lát gạch, cổng Nghinh môn; phía trong có các hiện vật cổ như ngai thờ, mâm bồng, bát hương, mã tấu, ngựa, kiếm,...nhưng do thời gian mưa nắng, chiến tranh ngôi nhà thờ này đã bị phá huỷ hoàn toàn vào những năm 70 của thế kỷ trước.
Hiện nay nhà ông Trưởng tộc và nhà thờ Đỗ Văn Gạo đều nằm chung trong tổng thể khuôn viên đất đai trên thửa đất số 208/576 mang trích lục số 297/QSDĐ/UB/HH do UBND huyện Hoằng Hoá cấp ngày 10/8/2001, vào sổ hồ sơ gốc: Q159443. Nhà ông Đỗ Văn Chiêng hướng Nam có diện tích chiều dài 11m, chiều rộng 5,8m, được làm bằng chất liệu bê tông cốt thép, kiến trúc mặt bằng hình chữ Nhất (-), cấu trúc 2 tầng, mái đổ bằng, mở hai cửa ra vào, tường nhà Sơn màu trắng, nền lát gạch men hoa. Nhà thờ Đỗ Văn Gạo mặt chính quay Về hướng Tây; sân dùng chung cho sinh hoạt gia đình ông Trưởng tộc và dòng họ Đỗ trong những ngày tế lễ.
Để thuận tiện cho sinh hoạt tín ngưỡng tại nhà thờ của con cháu trong họ, Ông Trưởng tộc đã hiến đất riêng cho nhà thờ Đỗ Văn Gạo với diện tích 136,6m2, vườn 46,15m2 kèm theo biên bản hiến đất ngày 21/4/2012 của ông Trưởng tộc Đỗ Văn Chiêng.
Đến năm 2010, bằng nguồn công đức của con cháu trong dòng họ và nhân dân địa phương, Nhà thờ Đỗ Văn Gạo được tôn tạo lại trên nền móng cũ trong một không gian kiến trúc cao ráo, thoáng đãng, toạ lạc hướng Tây.
Tham quan di tích theo thứ tự từ ngoài vào có các công trình sau: Đường vào – Sân và Nhà thờ.
Đường vào: Hiện nay đường vào nhà thờ Đỗ Văn Gạo (Đỗ Gạo) đang đi chung cổng với nhà ông Đỗ Văn Chiêng, cổng được xây bằng gạch, hai trụ cột được xây vuông vức trát vôi vữa, mái đổ bê tông, có kích thước chiều rộng 1,85m, chiều cao 2,95m, cánh cổng làm bằng sắt gồm 2 cánh, mỗi cánh rộng 0,85m, cao 2,87m, còn đường vào nhà thờ Đỗ Văn Gạo (theo bản đồ khoanh vùng bảo vệ di tích đã được các cấp thẩm quyền phê duyệt) thì có diện tích chiều rộng 2m, chiều dài 19m, tổng diện tích là 38m2, trên khu đất này hiên nay gia đình ông Trưởng tộc đã xây dựng một số công trình phụ như chuồng lợn, chuồng gà...Để đảm bảo theo quy định của Luật Di sản văn hoá về các tiêu chí xếp hạng di tích lịch sử văn hoá và danh lam thắng cảnh, chính quyền địa phương đã có phương án tháo dỡ toàn bộ công trình phụ trên đất đã khoanh Vùng bảo vệ mà các cấp có thẩm quyền đã phê duyệt để làm đường riêng cho nhà thờ Đỗ Văn Gạo.
Sân: là Sân chung của gia đình ông Trưởng tộc, được hiến cho nhà thờ diện tích: chiều dài 8,6m, chiều rộng 2m, nền được lát gạch bát màu đỏ.
Nhà thờ: có kích thước, chiều dài 6,3m, chiều rộng lòng 3,7m, hiên có kích thước rộng 1,9m. Kích thước của từng bước gian: Gian 1 rộng 1,97m; gian thứ 2 (Gian giữa) rộng 2,3m, gian thứ ba rộng 1,97m. Từ thượng lương xuống nền nhà cao là 6m.
Nhà được trổ ba cửa ra vào: cửa giữa rộng: 1,19m, cao: 2,15m, cánh cửa gồm 2 cánh bằng gỗ được làm theo kiểu bức bàn rộng 0,60m; hai cửa bên bằng nhau có kích thước chiều rộng 0,94m, cao 2,15m, mỗi chuồng cửa gồm 2 cánh bằng gỗ, mỗi cánh rộng 0,49m.
Cấu trúc nhà thờ gồm 3 gian, 4 vì kèo bằng gỗ, theo kiến trúc vì kèo truyền thống bao gồm hệ thống quá giang, trụ trốn, câu đầu, kèo suốt ở mỗi vì và chúng được liên kết với nhau bởi hệ thống xà dọc. Toàn bộ cấu kiện gỗ được bào trơn đóng bén, không có chạm khắc hoa văn, mặt bằng mái được làm bằng hệ thống hoành tải, rui mè đều bằng gỗ, nền nhà lát gạch bát màu đỏ.
Phía ngoài mái trước làm theo kiểu chồng diêm 2 tầng mái, phía sau một tầng mái lợp ngói liệt và ngói vẩy. Trên nóc nhà ở giữa được đắp hình lưỡng long chầu Nguyệt, hai bên đắp đấu trụ, bờ dải được xây vuông vức và soi gờ chỉ, phía trên cổ diêm mặt trước trang trí hình các linh vật như: phượng, sấu.
Bài trí đồ thờ:
Gian giữa là nơi đặt bàn thờ Tướng quân Đỗ Văn Gạo, được xây bằng gạch trát vữa gồm 2 cấp, thành hai bệ. Bệ trong cùng có kích thước chiều dài: 1,47m, chiều rộng: 0,88m, chiều cao: 1,33m. Bệ ngoài có kích thước chiều dài: 1,47m, chiều rộng: 0,77m, chiều cao: 1,07m. Trên bệ thờ phía trong cùng ở chính giữa đặt khám thờ, trong khám thờ là bài vị, hai bên đặt 2 hộp gỗ đựng hài và mũ thờ, phía trước đặt bát hương gốm cổ và một số đồ thờ khác như chân nến, mâm bồng, khay mịch, đài nước...và một số hiện vật khác.
Gian bên Tả, bên Hữu: là nơi thờ những người con của dòng họ đã mất. Bàn thờ được xây bằng bê tông, cốt thép. Trên bệ thờ đặt bát hương, mâm bồng, ống hương, chân nến và các đồ thờ tế khí khác.